Vragen en antwoorden over de Nederlandse Wet Openstelling Huwelijk, 2003

1. Het huwelijk tussen twee mannen of twee vrouwen
2. Andere samenlevingsvormen
3. Erkenning in het buitenland
4. Niet-nederlanders
5. Relatie ouder - kind

Ja. Op 1 april 2001 is de “Wet Openstelling Huwelijk” in werking getreden. Door deze wet is het in Nederland voor twee vrouwen of twee mannen mogelijk om een burgerlijk huwelijk aan te gaan.

Sinds 1998 is het geregistreerd partnerschap (zowel voor paren van verschillend als van gelijk geslacht) ingevoerd, dat in de meeste opzichten gelijkwaardig is aan het huwelijk. Het uitgangspunt van gelijke behandeling was doorslaggevend om het huwelijk ook open te stellen voor paren van gelijk geslacht die wensen te kiezen voor de huwelijkse verbintenis. Het huwelijk heeft voor veel mensen nu eenmaal een bijzondere en symbolische waarde als een manier om een relatie te bevestigen.

Door de Wet Openstelling Huwelijk hebben partners van gelijk geslacht bijna dezelfde rechten en plichten als partners van verschillend geslacht. De voorwaarden, het sluiten en de gevolgen van een huwelijk zijn dezelfde. Uitzonderingen gelden op het gebied van de relatie van de gehuwden tot kinderen en de acceptatie van het huwelijk in het buitenland (zie resp. Q 8 en Q 12).

Naast het burgerlijk huwelijk bestaan er in Nederland nog andere soorten samenlevingsvormen, ook voor paren van gelijk geslacht:

• het geregistreerd partnerschap
  Het geregistreerd partnerschap is een wettelijke verbintenis voor paren die volgens de wet wel mógen trouwen maar hier niet voor kiezen. De registratie vindt plaats bij de burgerlijke stand, evenals het burgerlijk huwelijk. De voorwaarden voor het aangaan van een huwelijk en een geregistreerd partnerschap zijn vrijwel gelijk. Het geregistreerd partnerschap bestaat in Nederland sinds 1998.
• het samenlevingscontract
  In een samenlevingscontract staan de rechten en plichten zoals de partners die onderling hebben afgesproken. In beginsel heeft een samenlevingscontract alleen juridische gevolgen voor de partijen die de overeenkomst sluiten. Dit in tegenstelling tot het huwelijk en het geregistreerd partnerschap waar de juridische gevolgen ook voor derden gelden.
  samenwonen zonder contract
  Als twee mensen samenwonen en hun relatie niet formeel hebben vastgelegd, betekent dit niet dat hun samenleving geen enkel gevolg heeft. Zo verbindt de overheid in bepaalde wetten en regels, voor bijvoorbeeld de belasting of sociale zekerheid, gevolgen aan het samenwonen.

Q 4. Wat zijn de verschillen tussen het ‘huwelijk’ en het ‘geregistreerd partnerschap’?
Het burgerlijk huwelijk en het geregistreerd partnerschap zijn in veel opzichten gelijkwaardig. Bij beide liggen de rechten en plichten voor een groot deel vast in de wet, zoals bijvoorbeeld de onderhoudsplicht jegens kinderen. Bij zowel een huwelijk als een geregistreerd partnerschap geldt die plicht automatisch. In de wijze waarop de verbintenis tot stand komt zijn er kleine verschillen:

Huwelijk	Geregistreerd partnerschap
Het ‘ja-woord’ ligt vast.	De vorm van de verklaring is vrij.
Kerkelijke inzegening kan pas na het sluiten van een burgerlijk huwelijk.	Kerkelijke inzegening kan ook voorafgaan aan het sluiten van het geregistreerd partnerschap.
Beëindiging van de relatie moet men voor naar de rechter.	Beëindiging van de relatie kan buiten de rechter om als beide partijen het met elkaar eens zijn
Juridische relatie met betrekking tot kinderen: Echtgenoten van verschillend geslacht zijn volgens de wet automatisch vanaf geboorte de ouders van het kind. Bij de geboorte tijdens een huwelijk van twee vrouwen wordt de vrouw die het kind níet heeft gebaard volgens de wet pas de ouder van het kind na adoptie Bij een huwelijk van twee mannen moet de biologische vader het kind voor de geboorte erkennen. Hij is dan de ouder van het kind. Zijn partner is pas de ouder van het kind na adoptie.	Juridische relatie met betrekking tot kinderen: Bij de geboorte tijdens een geregistreerd partnerschap van een man en een vrouw zijn beiden volgens de wet automatisch de ouders van het kind, mits de mannelijke partner van de moeder het kind vóór de geboorte erkend heeft. Heeft deze het kind niet erkend dan kan hij alsnog door erkenning na de geboorte ouder worden. Bij de geboorte tijdens een geregistreerd partnerschap van twee vrouwen wordt de vrouw die het kind níet heeft gebaard volgens de wet pas ouder na adoptie. Bij een geregistreerd partnerschap van twee mannen gelden voor ouderschap dezelfde wettelijke regels als bij een huwelijk.
Gezag Echtgenoten van verschillend geslacht hebben van rechtswege ouderlijk gezag over het tijdens hun huwelijk geboren kind. Bij de geboorte van een kind tijdens een huwelijk van twee vrouwen, hebben beide echtgenoten van rechtswege gezag over het kind vanaf de geboorte, mits het kind voor de geboorte niet is erkend door een man.	Gezag Partners van verschillend geslacht hebben van rechtswege gezag over het tijdens hun partnerschap geboren kind, tenzij een andere man het kind vóór de geboorte erkend heeft. Bij de geboorte van een kind tijdens een geregistreerd partnerschap van twee vrouwen, hebben beiden van rechtswege vanaf de geboorte gezag over het kind , mits het kind voor de geboorte niet is erkend door biologische vader. Twee mannen kunnen gezamenlijk gezag krijgen als dat door de rechter is toegekend.

Q 5. Vervalt het geregistreerd partnerschap nu de Wet Openstelling Huwelijk in werking is getreden?
Nee, de mogelijkheid tot het aangaan van een geregistreerd partnerschap blijft bestaan. Dit betekent dat de keuze tussen geregistreerd partnerschap en het burgerlijk huwelijk met het inwerking treden van de wet nu openstaat voor zowel paren van verschillend geslacht als voor paren van gelijk geslacht.

Q 6. Kan een geregistreerd partnerschap worden omgezet in een huwelijk?
Ja, een geregistreerd partnerschap kan worden omgezet in een huwelijk. Andersom kan een huwelijk ook worden omgezet in een geregistreerd partnerschap. In beide gevallen moet de ambtenaar van de burgerlijke stand een akte van omzetting opmaken. Deze akte wordt dan opgenomen in het register van huwelijken (bij omzetting in een huwelijk) of in het register van geregistreerde partnerschappen (bij omzetting in een geregistreerd partnerschap). Op de huwelijksakte respectievelijk de akte van registratie wordt een zogenoemde latere vermelding over de omzetting geplaatst. Voor een Nederlands ingezetene kan de omzetting alleen plaatsvinden in de eigen woonplaats. Een omzetting heeft in principe geen gevolgen voor de bestaande situatie of gemaakte afspraken (bijvoorbeeld over het gezag over een kind of over de gemeenschap van goederen zoals deze bij het aangaan van het geregistreerd partnerschap is ontstaan).

3 Erkenning in het buitenland
Q 7. Kan een geregistreerd partnerschap dat in het buitenland is aangegaan in Nederland worden omgezet in een huwelijk?
Ook een huwelijk of geregistreerd partnerschap dat in het buitenland is aangegaan, kan in Nederland omgezet worden, mits is voldaan aan de voorwaarden voor de omzetting. Dit huwelijk of geregistreerd partnerschap moet dan wel in Nederland worden erkend. Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat er op het moment van publicatie nog geen wettelijke bepalingen zijn over de erkenning in Nederland van een buitenlands ‘geregistreerd partnerschap’. Bij de Raad van State ligt een wetsvoorstel over het conflictenrecht met betrekking tot het geregistreerd partnerschap. Het wetsvoorstel geeft, in aanvulling op het Nederlands recht, bepalingen over het geregistreerd partnerschap met een internationaal aspect. Zo bevat het wetsvoorstel onder meer regels over de erkenning van een buitenlands geregistreerd partnerschap in Nederland.

Een omzetting van een geregistreerd partnerschap in een huwelijk heeft in principe geen gevolgen voor de bestaande situatie. Een voorbeeld: twee mensen hebben een geregistreerd partnerschap, zij voeden samen een kind op én zij hebben samen het gezag over dit kind. Als zij hun partnerschap nu laten omzetten in een huwelijk, verandert daar niets aan. Zo ook verandert een omzetting niets aan de situatie binnen de relatie van “in gemeenschap van goederen”. In internationale situaties – niet-Nederlandse partner(s) of partner(s) in het buitenland - kan dit laatste echter anders zijn. Wanneer één of beide partners niet de Nederlandse nationaliteit hebben of niet in Nederland wonen, kan de omzetting gevolgen hebben voor het vermogensregime. Het is namelijk mogelijk dat door de omzetting een ander recht van toepassing is op het vermogensregime. Zo kan er een gemeenschap van goederen ontstaan, terwijl de vermogens daarvoor gescheiden waren of omgekeerd. Daarom is het verstandig dat de echtgenoten of partners een notaris raadplegen over de vraag naar het toepasselijke recht en de wenselijkheid van het maken van huwelijkse c.q. partnerschaps-voorwaarden.

Q 8. Wordt het huwelijk tussen partners van gelijk geslacht in het buitenland erkend?
Er zijn landen in Europa die een vorm van geregistreerd partnerschap kennen, maar voor wat betreft het huwelijk neemt Nederland tot op heden een unieke positie in. Dit betekent wel dat gehuwde paren van gelijk geslacht en geregistreerde partners rekening moeten houden met het feit dat hun huwelijk/partnerschap en de gevolgen daarvan in het buitenland niet overal worden geaccepteerd.

Niet alleen op praktisch en sociaal gebied, maar ook in juridisch opzicht kunnen zich problemen voordoen, bijvoorbeeld op het gebied van het erfrecht. Wanneer het huwelijk in het buitenland niet wordt erkend, hoeft dat overigens niet te betekenen dat er geen enkel gevolg aan het huwelijk wordt toegekend. Zo is het denkbaar dat de vermogensrechtelijke relatie tussen beide echtgenoten in het buitenland wel wordt erkend. Het is daarom belangrijk om juridisch advies in te winnen. De Nederlandse ambassade of het Nederlands consulaat ter plaatse zal veelal kunnen aangeven tot wie of welke instantie men zich in het buitenland kan wenden.

Q 9. Kunnen twee mannen of twee vrouwen op de Nederlandse Antillen of Aruba trouwen?
Nee. Een geregistreerd partnerschap of een huwelijk tussen partners van gelijk geslacht  kan niet op de Nederlandse Antillen en Aruba worden gesloten.

4 Niet-nederlanders
Q 10. Moet het land van een niet-Nederlandse partner het huwelijk tussen personen van gelijk geslacht erkennen alvorens hij of zij in Nederland kan trouwen?
Nee. Als ten minste één van de partners in Nederland woont of de Nederlandse nationaliteit bezit, wordt de vraag of de partners met elkaar mogen trouwen - dus de vraag naar de huwelijksbevoegdheid van de partners - primair beoordeeld naar het Nederlands recht. Indien de partners volgens de Nederlandse regels met elkaar mogen trouwen, dan kunnen zij met elkaar in het huwelijk treden. Of het recht van het land van de niet-Nederlandse partner(s) het huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht erkent, is niet van belang.

Q 11. Kan een niet-Nederlander in Nederland trouwen?
De ambtenaar van de burgerlijke stand mag zijn medewerking verlenen aan de voltrekking van het huwelijk als ten minste één van de partners in Nederland woont of de Nederlandse nationaliteit bezit.

In dit verband gelden de volgende regels:

• Partners die geen van beiden de Nederlandse nationaliteit bezitten én die beiden in het buitenland wonen, kunnen niet in Nederland trouwen.
• Partners die geen van beiden de Nederlandse nationaliteit bezitten, kunnen in Nederland trouwen als ten minste één van hen in Nederland woont.
• Partners die beiden buiten Nederland wonen, kunnen in Nederland trouwen als ten minste één van hen de Nederlandse nationaliteit bezit.
• Partners die beiden in Nederland wonen kunnen in Nederland trouwen, ook als geen van beiden de Nederlandse nationaliteit bezitten.

Net zoals voor aanstaande echtgenoten van verschillend geslacht, gelden ook voor aanstaande echtgenoten van hetzelfde geslacht de Nederlandse regels ter voorkoming van schijnhuwelijken. Wanneer de niet-Nederlandse partner geen verblijfstitel voor onbepaalde tijd heeft, dan moet hij/zij een verklaring overleggen van de Vreemdelingendienst over zijn verblijfsrechtelijke positie.

5  Relatie ouder - kind
Q 12. Wat zijn de juridische gevolgen bij een huwelijk tussen partners van gelijk geslacht ten aanzien van het kind?
Indien tijdens een huwelijk tussen een man en een vrouw een kind wordt geboren, zijn zij de wettelijke ouders van het kind. De vrouw uit wie het kind wordt geboren, is de moeder. De echtgenoot van de moeder wordt door de wet beschouwd als de vader. Door het huwelijk ontstaan tussen de echtgenoten en het kind alle familierechtelijke banden, met alle rechten en plichten van dien. Ook als het kind tijdens het geregistreerd partnerschap van een man en een vrouw wordt geboren en de mannelijke partner heeft het kind vóór de geboorte erkend, zijn beide partners vanaf geboorte volgens de wet automatisch ouders. De man en de vrouw hoeven niet samenwonend te zijn, getrouwd te zijn of welke formele verbintenis dan ook te zijn aangegaan. Volgens de wet geldt dat als de man vóór de geboorte het kind heeft erkend, hij de vader is.

Dit is anders als het kind geboren wordt tijdens:

• een huwelijk van twee vrouwen, of
• een geregistreerd partnerschap van twee vrouwen, of
• een geregistreerd partnerschap van een vrouw en een man, waarbij de man het kind vóór de geboorte niet erkend heeft

In die gevallen zijn de echtgenoten c.q. partners volgens de wet niet allebei vanaf de geboorte automatisch de ouders van het kind. Alleen de vrouw die het kind heeft gebaard, is volgens de wet automatisch ouder. Haar vrouwelijke partner zal pas ouder kunnen worden als zij het kind adopteert (zie ook Q 13).

Het huwelijk heeft als zodanig geen gevolgen voor de relatie tussen het kind en de vrouw die het kind niet heeft gebaard. Hetzelfde geldt als twee mannen samen een kind verzorgen en opvoeden en één van hen is de vader van het kind. Als zij trouwen, heeft het huwelijk als zodanig geen gevolgen voor de relatie tussen de andere man en het kind.

Gezag
Indien tijdens een huwelijk tussen een man en een vrouw een kind wordt geboren, hebben beide echtgenoten automatisch vanaf de geboorte het ouderlijk gezag over het kind.

Ook krijgen sinds 1 januari 2002 beide echtgenoten c.q. partners automatisch vanaf de geboorte gezag over het kind als het kind geboren wordt tijdens:

• het huwelijk van twee vrouwen, of
• het geregistreerd partnerschap van twee vrouwen, of
• het geregistreerd partnerschap van een man en een vrouw.

Voorwaarde is wel dat er geen andere (juridische) ouder is. Is er vanaf de geboorte nog een andere ouder - doordat de biologische vader het kind vóór de geboorte erkend heeft - dan is het voor een ouder en haar echtgenoot c.q. partner (die geen ouder is) toch mogelijk om gezamenlijk met het gezag te worden belast. De rechtbank kan namelijk op verzoek van de ouder bij wie het gezag alleen berust en diens echtgenoot c.q. partner, hen gezamenlijk met het gezag over het kind belasten. Dit kan alleen als:

• die echtgenoot c.q. partner een nauwe persoonlijke band met het kind heeft, en
• de ouder tenminste drie jaar aaneengesloten alleen het gezag over het kind heeft gehad, en
• de ouder en de echtgenoot c.q. partner tenminste één jaar gezamenlijk de zorg voor het kind hebben gehad.

Q 13 Kunnen twee partners van gelijk geslacht een kind adopteren?
Met de inwerkingtreding van de Wet Openstelling Huwelijk zijn ook de regels over adoptie in het Burgerlijk Wetboek gewijzigd. Partners van gelijk geslacht kunnen een kind adopteren op voorwaarde dat het kind zijn gewone verblijfplaats in Nederland heeft. In Nederland komen per jaar maar weinig kinderen beschikbaar voor adoptie waarbij de familieband met de oorspronkelijke ouders, als die er zijn, wordt verbroken. Stiefouderadoptie, dat wil zeggen adoptie door de partner van de ouder van het kind, komt vaker voor. Bij stiefouderadoptie geldt dat de adoptanten ten minste drie jaar moeten hebben samengeleefd. Daarnaast moeten zij het kind samen één jaar hebben verzorgd en opgevoed.

Het is voor echtgenoten van gelijk geslacht niet mogelijk om samen een kind uit het buitenland te adopteren. De Nederlandse regelgeving over interlandelijke adoptie staat wel eenouderadoptie van een kind uit het buitenland toe. Eenmaal in Nederland is het vervolgens mogelijk dat de partner het kind in Nederland adopteert. Het land van herkomst vraagt altijd naar een rapport waarin de gezinssituatie wordt beschreven alvorens men het kind kan adopteren. In dit rapport wordt bijvoorbeeld opgenomen of een aspirant adoptie-ouder samenwonend is. Landen kunnen op basis van hun eigen wetgeving weigeren een kind te laten adopteren op grond van het feit dat de aspirant-adoptieouder homoseksueel is.

Q 14. Kunnen twee mannen of twee vrouwen gezamenlijk gezag over een kind uitoefenen?
Ja. Als een kind tijdens een huwelijk of een geregistreerd partnerschap van twee vrouwen wordt geboren, krijgen beide echtgenoten c.q. partners sinds 1 januari 2002 automatisch gezag over het kind vanaf de geboorte. Voorwaarde is wel dat er geen andere ouder is, dat wil zeggen dat het kind voor de geboorte niet erkend is. (zie ook vraag Q 4.)

Ook in andere gevallen is gezamenlijk gezag mogelijk. De rechtbank kan namelijk op verzoek van de gehuwde partners hen gezamenlijk met het gezag over het kind belasten. Voorwaarde is wel dat de partner een nauwe persoonlijke band met het kind heeft. De partner die het gezag over het kind wenst uit te oefenen moet ten minste één jaar gezamenlijk de zorg voor het kind hebben gehad, terwijl de ouder zelf ten minste drie jaren alleen met het gezag belast moet zijn geweest.

Het kan voorkomen dat adoptie niet wenselijk is, bijvoorbeeld omdat daardoor de familieband met de andere ouder wordt verbroken, terwijl de betrokkenen dit misschien helemaal niet wensen. In de gevallen waarin adoptie niet mogelijk of niet wenselijk is, kan gezamenlijk gezag uitkomst bieden. Gezamenlijk gezag brengt voor de niet-ouder dezelfde gezagsrechten en -plichten met zich mee als voor de ouder(s). Hij of zij is dan in alle opzichten verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van het kind. Het is verder ook mogelijk om, indien gewenst, de achternaam van het kind te wijzigen.

Sinds 1 april 2001 is het in Nederland voor twee vrouwen of twee mannen mogelijk om een burgerlijk huwelijk aan te gaan. Door de “Wet Openstelling Huwelijk” hebben partners van gelijk geslacht bijna dezelfde rechten en plichten als partners van verschillend geslacht. Uitzonderingen gelden op het gebied van de relatie van de gehuwden tot kinderen en de acceptatie van het huwelijk in het buitenland. Voorts moet ten minste één van de partners de Nederlandse nationaliteit hebben of in Nederland woonachtig zijn. Deze publi­catie geeft de buiten­land­se lezer aan de hand van vragen en antwoorden een helder over­zicht van de Neder­landse “Wet Openstelling Huwelijk”.

Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Justitie. De Q&A “Het huwelijk tussen twee mannen of twee vrouwen” (2003) is beschikbaar in het Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans en Italiaans. De brochure kan worden besteld bij de ambassade of het consulaat van Nederland ter plaatse of bij:

Ministerie van Buitenlandse Zaken
Afdeling Voorlichting en Communicatie Buitenland (DVL/VB)
Postbus 20061
2500 EB Den Haag
Nederland
Voor meer informatie:  www.justitie.nl